1957-1958 оной эхин классуудай багшанар болон хүмүүжүүлэгшэд

18-дахи буряад һургуули 1956 ондо 1-дэхи интернат-һургуули боложо, хүгжэлтэдэнь ехэл нүлөө үзүүлээ. Нэгэ доро 480 хүн һураха аргатай болоо ха юм.

Буряад-Монголой АССР-эй болон Буряадай автономито тойрогуудай олон үхибүүтэй гэр бүлэнүүдэй, хүдөө ажахын хүдэлмэрилэгшэдэй хүбүүд, басагадые һургаха, хүмүүжүүлхэ, байраар ба эдеэ хоолоор хангаха, амаруулха гэхэ мэтын гол зорилгонууд шэнэ интернат-һургуулиин урда табигдаа.

Улаан-Үдэ хотын Советскэ болон Октябрьска районуудай дүрбэн тээ һургуулиин байшангууд оршодог байгаа. Тэрэ үеын хүнүүдэй хэлэһээр, иимэ байдал ехэ һаад ушаруулдаг һэн.

Хэрбэеэ урдань 18-дахи буряад һургуулида ганса ахамад класста үхибүүд һурадаг һаа, шэнэ интернадта 1-дэхиһээ 10-дахи класс болотор һуралсал ябуулагдадаг болоо.

Буряад-Монголой АССР-эй Болбосоролой яаманай захиралтаар түрүүшын захиралаар Николай Цыренович Добжаев томилогдоо. Серафима Бадмаевна Бодиева, Чимит Раднаевна Ямпилова, Даша-Нима Цыбикович Доржиев болон Дамба Дампилович Дондоков гэгшэд эхин классай багшанар гэжэ заагдаа.

- 4-дэхи класстай хүдэлдэг болооб. Эхин классууд Үдэ голой урда талада 20-дохи һургуулиин хажуудахи байшанда һурагша һэн. Үхибүүд тэндээл хоногшо бэлэй. Ехэл хүндэ сагые дабажа гараабди гэхэдэ, алдуу болохогүй. Юуб гэхэдэ, түрүүшын 2-3 һарада хүмүүжүүлэгшэд үгы бэлэй. Тиимэһээ бидэ үглөөнһөө үдэшэ орой болотор хүүгэдэйнгээ хажууда байгша һэмди. Залуунууд хадамнай бүхы бэрхэшээлнүүд бэлээр дабагдаа гү даа гэжэ һанагшаб. Тэрэ үедэ Даша-Нима Цыбикович бидэ хоёр хорёодхон наһатайнууд байгаабди. Чимит Раднаевна 25-тай ябаа, - гэжэ Дамба Дампилович Дондоков һанамжалан хөөрөө һэн.

1957 оной август һарада бэлэдхэлэй класс нээгдэһэн байна. Матрёна Ананьевна Худаева түрүүшын багша болоо һэн. Жэл болоод, бэлэдхэлэй үшөө нэгэ класс хүдэлжэ эхилээ. Мария Гармаевна Доржиева хүдэлхэеэ ороо. - 1-дэхи интернат-һургуулиин багшанар эдэбхитэйгээр хүдэлжэ байна. Үхибүүд ганса “таба” ба “дүрбэ” гэһэн сэгнэлтэнүүдые абана. Багшанар үхибүүн бүхэнтэй нягта харилсаатайгаар хүдэлнэ. Буряад-Монголой АССР-эй багшын мэргэжэл дээшэлүүлгын институт 1-дэхи интернат-һургуулиин багшанарай дүршэл хараадаа абан, бүхы улас дотороо нэбтэрүүлжэ байна, - гэжэ нэгэ ехэ суглаан дээрэ Болбосоролой яаманай сайдай орлогшо И.П. Суетин хэлээ һэн.

18-дахи һургуулида эхиеэ абаһан һайхан заншал алдагдаагүй. Сагай эрилтэдэ харюусама юумэнүүд олоор нэмэгдээ гэхэдэ, алдуу болохогүй. Һуралсалай шэнэ гуримаар үйлэдбэриин мэргэжэлнүүдтэ һуралсал ябуулагдажа эхилһэниинь гайхалгүй. Модоор болон түмэрөөр зүйлнүүдые үхибүүд хэжэ һурадаг болоо. Хүдөө ажахыда ошожо хүдэлхэ гурим нэбтэрүүлэгдээ.

1958 ондо классһаа гадуур ажал бүри үндэр хэмжээндэ табигдаа. Үхибүүд фото-зурагуудые хэжэ, кино буулгажа һуража эхилһэн байна. Мүн басагадые эдеэ хоол шануулжа, машинка дээрэ бэшүүлжэ, уранаар эсхэжэ, нэхэн оюулжа һургадаг болоо. Хүбүүд авто-унаа заһажа, жолоодожо һурадаг байгаа.

Эдэ бүгэдэ алхамуудай ашаар интернат-һургуулиин шабинар Буряадай ниислэлэй томо үйлэдбэринүүдтэ практика гаража эхилээ. ЛВРЗ, оёдолой “Туяна” фабрика дуратайгаар үхибүүдые уридаг болоо. Мүн һуралсалай гуламтын дэргэдэ хэдэн түхэлэй мастерскойнууд зохёогдоо. Үйлэдбэриин һуралсалай талаар захиралай орлогшоор тэрэ үедэ Доржи Молонович Бурхинов хүдэлөө.

- Хүнгэн бэшэ ажабайдалда үхибүүдые бэлдэхэ гэһэн гол зорилготойгоор, аша ехэтэйгээр хүдэлһэн байнабди. Үхибүүд ниитын ажалда абаһаар лэ шэнгэн орохо ёһотой һэн, - гэжэ Доржи Молонович һанамжалан хэлээ.

1961 ондо шэнээр багшанарай 11-дэхи класс байгуулагдаа. Эхин классуудай багша мэргэжэлтэй гэжэ үнэмшэлгэ абажа, 28 хүн гараһан байна.

Дүршэл, мэргэжэл ехэтэй багшанар хүдэлжэ, һуралсалай гуламтын һүлдэ заяаень дээгүүр хиидхүүлээ. Ажалай Улаан Тугай ордендо хүртэгшэ Софья Борисовна Халбаева, СССР-эй Верховно Соведэй һунгамал, РСФСР[1]эй габьяата багша Анжелика Иннокентьевна Хабаева, РСФСР-эй габьяата багша Хандама Дугаровна Дамдинова, РСФСР-эй арадай гэгээрэлэй отличнигууд Софья Ивановна Сампилова, Анастасия Быкосовна Ильюшкина, Елена Глебовна Протасова, Цыцыг Егоровна Дамбаева, Татьяна Григорьевна Тоглоева болон Екатерина Ивановна Бидагаева, Буряадай АССР-эй габьяата багша Валентина Иннокентьевна Иванова болон бусадые онсо нэрлэмээр.

Интернат-һургуулиин хүтэлбэрилэгшэд һурагшадай өөрын захиргаанай гуримаар ажалаа нэбтэрүүлжэ эхилээ. Ехэшүүлэй дунда үйлэдбэринүүдэй, колхоз совхозуудтал адли классуудай дунда социалис урилдаа эмхидхэжэ эхилээ. Һуралсалай байшануудта, хамтын байрада ээлжээлэн хүдэлһэнэй түлөө тусхай баллнууд нэмээгдэдэг болоо. Мүн тиихэдэ һургуулиин дэргэдэхиие хэн һайнаар сэбэрлэнэб, эрхимээр һуранаб, ниитын ажабайдалда эдэбхитэйгээр хабааданаб болон бусад олон юумэн урилдаанай үедэ хараада абтадаг һэн. Советскэ Союзай хото городуудаар, Буряадайнгаа үзэсхэлэнтэ газарнуудаар аяншалха арга боломжо эрхимлэһэн класста үгтэдэг байгаа.

Валентина ДАШИЕВА, Борис БАЛДАНОВ